گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ نازلی مروت: جریان رسمی تاریخ‌نگاری در اسلام از همان سال‌های نخست پس از رحلت پیامبر (ص) تابعی از فراز و فرودهای سیاسی و سیاست‌های فرهنگی حکومت‌ها بوده است تا جایی که برای مطالعه آنچه امروز از پس قرون متمادی با عنوان سیر و مغازی و... به ما رسیده، نیازمند شناخت سره از ناسره هستیم. در این میان بوده و هستند بزرگانی که به فراخور دانش و معرفتشان، بار پالایش این میراث تاریخی را به دوش کشیده‌اند. علامه سیدجعفر مرتضی عاملی را که خود می‌گوید «مورخ نیستم» در ایران با «الصحیح من سیره النبی الاعظم» می‌شناسند، همان کتابی که دو مرتبه جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب سال حوزه، کتاب سال ولایت، جشنواره کتاب سال رضوی و چندین و چند جایزه دیگر را از آن خود کرده است. به بهانه میلاد رسول الله (ص)، با علامه درباره این اثر ماندگار که راه را برای نگارش «الصحیح من سیره الامام علی»، «سیره الحسن» و «سیره الحسین» گشود، همکلام شدیم. گرچه سختی بیماری که چند سال است میهمان ناخوانده وجودش گشته، آزارش می‌دهد، اما «نه» گفتن در مرامش نیست و این بار از بیروت پاسخگوی سؤالات قدس درباره کتابی است که سیره پیامبرخاتم(ص) را به زیبایی تصویر می‌کند.
چرا تاریخ‌پژوهی را برای ادامه حیات علمی خود انتخاب کردید؟
احساس نیاز مرا به تحقیق و پژوهش در حوزه‌های مختلف هدایت می‌کند. هر جا احساس کنم، خلأ یا نقصی متوجه یک بحث دینی است و ابهاماتی هست که باید رفع شود، شروع به کار می‌کنم. تاریخ، تنها حوزه مطالعه و تحقیق و تألیف من نبوده است، در مورد قرآن و تفسیر و علوم قرآنی نیز تألیفاتی دارم یا در زمینه فقه و اصول هم کارهایی انجام داده‌ام که متأسفانه برخی از آن‌ها در جنگ 33روزه لبنان سوخت و فقط آنچه چاپ شده باقی مانده است.
یکی از ویژگی‌های کتب تاریخی شما جامع نگری است. چگونه تاریخ‌نگاری را با مقولاتی مانند علم کلام جمع کرده‌اید؟
غیر از این باشد، می‌شود همان نگارش‌های پیشین. زندگی اهل بیت(ع) خالی از حکمت نبوده که صرفاً هدف تاریخ نگاری باشد. بنابراین باید این سیره بر مبنای عقاید شیعه تحلیل می‌شد. البته این نکته را هم بگویم که من در سیره پیامبر(ص)، حتی به حقوق حیوانات و ملاک‌های شهرنمونه نیز پرداختم که همگی برمبنای آیات قرآن و سیره معصومین(ع) است.
از چه منابعی برای تألیف کتاب‌های خود استفاده می‌کنید؟
برای من فرقی نمی‌کند کتابی که به عنوان منبع قرار است مورد استفاده قرار گیرد، شیعی باشد یا سنی. من بین متون اهل سنت و متون شیعه فرق نمی‌گذارم و یکسان برخورد می‌کنم. هر متنی که به دستم برسد، چه کتابی از آمریکا باشد و چه الکافی بررسی می‌کنم و سعی می‌کنم با مطالعه به صحت و سقم مطلب پی ببرم.
یکی از ویژگی‌های تألیفات شما که بسیاری به آن اذعان دارند سرعت عمل در کنار دقت علمی است؛ این موفقیت محصول کار گروهی است؟
در تألیف کتاب‌ها دست تنها هستم. هیچ کس در تهیه فیش‌های تحقیق همراهی نمی‌کند. هرجا برگه‌ای ببینم روی آن می‌نویسم. همه کار تحقیق را از صفر تا صد به تنهایی انجام می‌دهم. اما در مرحله حروفچینی و سپردن به چاپ آقایان همراهی می‌کنند.
شما چهار دوره سیره برای پیامبر(ص)، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) تألیف کرده‌اید؛ اجازه بدهید درباره اولین مجموعه سیره نگاری شما یعنی «الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص)» بپرسم؛ چرا نگارش سیره پیامبر(ص) را شروع کردید؟
درباره اینکه چرا نگارش سیره پیامبرخاتم(ص) را آغاز کردم باید بگویم که این از توفیقاتی بود که نصیب من شد. سال‌ها پیش از آن من خواسته شد که درس سیره پیامبر(ص) را تدریس کنم. ولی من در آن حوزه خیلی قوی نبودم، گمان می‌کردم قبل از تدریس مطالعه می‌کنم و درس می‌گویم، اما دیدم که این طور نمی‌شود. بسیاری از مطالب نیاز به پیرایش داشت، اشکالات و نواقص بسیار است و باید بین مطالب ارتباط ایجاد می‌شد و... بنابراین ناچار شدم تا در مدت سه - چهار ماه به مطالعه، تحقیق و تتبع بپردازم که همان سبب شد چهار جلد اول الصحیح را نوشتم. دو ماه تدریس کردم، ولی بعد منصرف شدم؛ چون قانع نمی‌شدم که با آن اطلاعات به تدریس بپردازم. از آن کلاس خیلی استقبال نشد، اما توفیقی شد تا برای پیامبر(ص) بنویسم. البته باید به سابقه سیره نویسی و وظیفه‌ای که برای خود متصور شدم نیز اشاره کنم. سیره‌های مطرحی که در گذشته و حال بر آن‌ها تأکید بسیاری شده و می‌شود، تاریخ طبری، سیره ابن هشام و... است. برای این چند سیره خیلی تبلیغات شده و همین تبلیغات به آن‌ها ارزش داده است. اما این کتاب‌ها از طرف جریان‌های خاصی مثل سلاطین که قصد دارند جریان خاصی را ترویج کنند، هدایت و تبلیغ شدند، بنابراین نیاز بود تا کتابی نوشته شود تا حقایق بیشتری از سیره نبوی در آن نگاشته شود.
اما اینکه گفته می‌شود «الصحیح» از بهترین‌های سیره پیامبر(ص) است، باید با این جمله کامل کنم که خود الصحیح هم ضعف‌های زیادی دارد. الصحیح فقط یک مرحله است نه اینکه بهترین باشد، یقیناً در آینده بهتر از این هم نوشته خواهد شد.
چند سال پیش که این کتاب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی برگزیده شد، به وزیر ارشاد وقت نامه‌ای نوشتم و در حدود 8 صفحه به بیان نقایص «الصحیح» اشاره کردم و خودم مانع انتخاب آن شدم، دو یا سه سال بعد خودشان آن را برگزیدند.
بیشتر این نواقص هم به خاطر نبود فرصت پیش آمد و من آن‌ها را نوشتم تا دیگران بر آن حواشی بنویسند.
چهار جلد اول الصحیح را در چهار ماه نوشتم و پس از چند سال، چند جلد دیگر آن را نوشتم، بعد منصرف شدم، اما دوباره تصمیم گرفتم آن را کامل کنم که درنهایت در یک مجموعه 36جلدی به پایان رسید.
خاطرم هست آخرین جلدهای الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص) را پس از پایان جنگ 33 روزه لبنان و پیروزی حزب الله منتشر کردید؛ در آن ایام چه رخ داد؟
در آن جنگ هر چه نوشتم و دستخط خودم بود در بمباران هوایی از بین رفت که ثمره عمرم بود. اما خوشبختانه از سیره پیامبر(ص) یک سی دی و فلش در دست یکی از فرزندانم بود که همان را برای چاپ آماده کردم.
چه ایرادهایی بر سیره‌های گذشته می‌بینید؟
به عقیده من، آنچه در برخی سیرهها آمده، سیره‌نویسی نیست، چون حرکت و قول و مذاکرات و جنگ‌های پیامبر(ص) دارای مفاهیمی بوده که در اعتقادات و فکر و احکامی که به آن تأسی می‌جوییم، اثرگذار است. پس تاریخ پیامبر(ص) هم اعتقادات است هم فکر و هم سیاست و هم اخلاق و موضع گیری؛ در واقع کل علوم اسلامی است.
یکی از ویژگی‌های الصحیح پرداختن به جزئیات سیره رسول الله(ص) است؛ چرا تا این اندازه به نگارش جزئیات اهمیت می‌دهید؟
متن الصحیح کمّی است که آن هم به دلیل استدلال‌های زیادی است که به کار رفته. برای پرداختن کامل و جامع باید به جزئیات هم توجه می‌شد. زندگی پیامبر(ص) همراه با سیاست است و جزئیاتی که بیان شده، مکمل آن کلیت مهم یعنی زندگی سیاسی رسول خاتم (ص) است. اگر این جزئیات مورد بررسی قرار نگیرد، ممکن است برداشت‌های نادرستی از سیره پیامبر(ص) بشود، بنابراین در الصحیح سعی کردم تا مانع بروز این اشتباهات بشوم. البته این نکته را هم بگویم که پرداختن به همه ابعاد زندگی پیامبر(ص) با همه جزئیاتش خارج از توانم بود بنابراین شاخص‌ها را مطرح کردم.
ترجمه کتاب‌های شما به یکی از مباحث چالش برانگیز چند سال اخیر تبدیل شده است. ماجرای ترجمه الصحیح چه بود؟
چندسال پیش شخصی مجموعه 35 جلدی الصحیح را در 12جلد ترجمه کرد که حاوی ایرادهای بسیاری در ترجمه و محتوا بود. قرار بر این بود که ترجمه کتاب پیش از چاپ برای تأیید به من برسد، اما این امر محقق نشد. در همان زمان بیانیه‌ای صادر و درباره مرگ شهادت گونه الصحیح هشدار دادم، زیرا تکرار این اتفاقات می‌تواند مجالی برای ساقط کردن اعتبار امانت علمی باشد و دیگر جایی برای اطمینان به کتابی و اعتماد به ترجمه‌ای نمی‌ماند. الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص) از اولین قربانیان این سیاست کشنده و بسیار خطرناک بود. مترجم متون بسیاری از آن را تحریف کرده و در بسیاری مختصرسازی، دستکاری و معانی آن را دگرگون کرده، در مطالب آن تقدم و تأخر انجام داده و بخش‌های طولانی و پاراگراف‌های بسیاری را حذف کرده و آنچه در آن نبوده به آن اضافه کرده و ناگفته را به من نسبت داده است. پاراگراف‌ها، مطالب و کلمات بسیار زیادی را به صورت وارونه ترجمه کرده که با معانی مورد نظر همگرایی ندارد.
بعد از آن نامه و بیانیه درباره کتاب چه اتفاقی رخ داد؟
قول‌هایی داده شد، ولی تا جایی که می‌دانم کتاب هنوز در بازار عرضه می‌شود و من راضی نیستم. بعضی‌ها هم سعی کردند این کتاب و سایر کتاب‌ها را ترجمه کنند اما هنوز ترجمه دقیق و قابل قبولی از کتاب‌ها انجام نشده وهمه دارای اشکالات زیادی هستند، که برای رفع این اشکالات باید به کتب عربی مراجعه کرد.
انتهای پیام/
نظر شما